Ḥamd Allâh’adır. O’na ḥamdeder, O’ndan yardım ve bizleri hidayette sabit kılmasını dileriz. O’na şükreder, O’ndan af diler ve O’na tövbe ederiz. Allâh’ın salât ve selâmı Efendimiz Muḥammed’e ve diğer Peygamberlere olsun. Ey Allâh’ın kulları, sizlere ve kendime her şeye kâdir olan yüce Allâh’a karşı takvalı olmayı ve Rasûlü’nün yolundan gitmeyi tavsiye ederim.
Allâh-u Teâlâ Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyuruyor:
﴿فَٱعلَم أَنَّهُۥ لَا إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّهُ وَٱستَغفِر لِذَنبِكَ وَلِلمُؤمِنِينَ وَٱلمُؤمِنَٰتِ وَٱللَّهُ يَعلَمُ مُتَقَلَّبَكُم وَمَثوَىٰكُم﴾
Manası: Bil ki Allâh’tan başka İlâh yoktur (yani iman üzerinde sabit kal) ve kendin ve iman edenler için istiğfar et. (Muḥammed suresi, 19. ayet)
Ey Allâh’ın kulları; Allâh’a ibadet etmek O’nu bilmekle, bu inanca bağlı kalmakla ve Allâh’ı, O’nu övmemiz gerektiği gibi övmek, O’na itaat edip emirlerine uymak ve O’nun yasakladıklarından sakınmakla olur. Allâh’ın kulu, Allâh’ı bilir. Bu bilgi, Allâh’ın zatını bilmeyi kapsamaz. Bu bilgi, Allâh’ın bize Kendisi hakkında bildirdiği sıfatları kapsar. İnsan bir yaratıktır, ilmi yaratılmıştır ve aklıyla her ne kadar bilgi edinmiş olsa da, onun bilmesi sınırlıdır. Allâh hakkında ilim sahibi olun, sonra O’na ibadet edin, çünkü zikrettiğimiz ayette önce öğrenmek daha sonra amel etmek geçmektedir, yani bil ve öyle istiğfar et, ayetin manası böyledir.
Allâh-u Teâlâ Kur’ân’da şöyle buyuruyor:
﴿هَل أَتَىٰكَ حَدِيثُ مُوسَىٰ ١٥ إِذ نَادَىٰهُ رَبُّهُۥ بِٱلوَادِ ٱلمُقَدَّسِ طُوًى ١٦ ٱذهَب إِلَىٰ فِرعَونَ إِنَّهُۥ طَغَىٰ ١٧ فَقُل هَل لَّكَ إِلَىٰ أَن تَزَكَّىٰ ١٨ وَأَهدِيَكَ إِلَىٰ رَبِّكَ فَتَخشَىٰ ١٩﴾
Bu, hidayetin Allâh’tan korkmaya götürdüğünü bildirir. Allâh’ı tanımak, kişiyi O’na karşı korku duymaya götürmelidir. O halde Allâh hakkında ilim sahibi olun, O’ndan korkun ve farzları eda etmekte ve haramlardan uzak durmakta sabit olun.
Allâh’ı tanımayan kişi, O’nu yüceltmeyi bilemez. Allâh’ı bilmeyen insan, O’na karşı itaatkar olamaz. Allâh’tan hakkıyla korkanlar, bilenlerdir. Allâh’ı bilmek, O’nun, Kur’ân’da ve hadis-i şeriflerde çokça zikredilen ve Müslümanların – nerede olurlarsa olsunlar – defalarca andıkları on üç sıfatını bilmekle olur. O sıfatların kesin olarak Allâh’ın sıfatları olduğuna ve yaratıkların sıfatlarına benzemediğine inanmak zorunludur. Allâh vardır! Varlığında şüphe yoktur. Varlığından önce yokluğu düşünülemez. O, yaratandır ve O’ndan başka her şey O’nun dilemesi ve ilmiyle meydana gelmiş olan yaratıklarıdırlar. Allâh ezelidir, varlığının başlangıcı yoktur, O’nun varlığı zamanlardan ve mekanlardan öncedir.
Allâh-u Teâlâ Kur’ân’da şöyle buyuruyor:
﴿هُوَ ٱلأَوَّلُ﴾
Manası: O (Allâh), varlığının başlangıcı olmayandır. (El-Ḥadîd suresi, 3. ayet)
Âlemlerin Rabbi olan Allâh, varlığının sonu olmayandır. Allâh-u Teâlâ Kur’ân’da şöyle buyuruyor:
﴿هُوَ ٱلأَوَّلُ وَٱلأخِرُ﴾
Manası: O (Allâh), varlığının başlangıcı ve sonu olmayandır. (El-Ḥadîd suresi, 3. ayet)
Allâh her şeyi işiten ve görendir. Allâh’ın işitmesi, O’nun bir sıfatıdır ve keyfiyetsizdir. Allâh’ın görmesi, O’nun bir sıfatıdır ve keyfiyetsizdir. Allâh, kulağa veya başka bir alete ihtiyaç duymaksızın işitir. Allâh, göz veya ışığa ihtiyaç duymaksızın görür. Yaratıklar görmek, duymak ve yaptıkları diğer şeyler için yardımcı bir alete ihtiyaç duyarlar. Allâh hiçbir şeye benzemez, O her şeyi işiten ve her şeyi görendir.
Allâh tekellüm eder! Mûsâ peygamber ile Muḥammed aleyhimesselâm, Allâh’ın, yaratıkların konuşmasına benzemeyen kelamını işittiler. Sizlerin konuşması harflerden ve seslerden oluşur ve herhangi bir dilde meydana gelir, fakat Allâh’ın tekellüm etmesi sizin konuşmanıza benzemez. O halde O’nun tekellüm etmesi herhangi bir dilde olmaksızın, harfle veya sesle değildir, âlemlerin Rabbi olan, yaratılmışlara benzemeyen Allâh’ın bir sıfatıdır.
Allâh’ın sıfatlarından birisi de irade sıfatıdır. Allâh bu sıfatıyla dilediği yaratılmışlarında dilediği sıfatları tahsis eder. Böylece kimileri iman sahibi, kimileri değil, bazı şeyler çirkindir, bazıları ise güzeldir. Allâh her şeye kâdirdir ve kimse O’nu engelleyemez. Allâh her şeyi bilendir, hiçbir şey O’ndan gizli kalmaz. O, olmuş olanı, oluyor olanı ve olacak olanı bilendir.
Allâh El-Ḥayy’dır ve El-Kayyûm’dur. Allâh’ın hayat sıfatı vardır. O’nun hayatı ruh’a veya bedene bağlı değildir ve yaratıkların sıfatlarına benzemez. Hayat ile mevsûf olanların Rabbi olan Allâh’ın hayatı, yaratılmışların hayatına benzemez.
Allâh-u Teâlâ Kur’ân’da şöyle buyuruyor:
﴿هُوَ ٱلحَيُّ ٱلقَيُّومُ﴾
Manası: O El-Ḥayy’dır ve El-Kayyûm’dur. (Yani Allâh diridir ve hiçbir şeye muhtaç değildir) (El-Bakarah suresi, 255. ayet)
Allâh tek olma sıfatı ile mevsûftur. Allâh Bir’dir demenin manası, O’nun zatında, sıfatlarında ve yaratmasında eşi’nin olmadığı anlamındadır. Allâh-u Teâlâ Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyuruyor:
﴿وَإِلَٰهُكُم إِلَٰه وَٰحِد﴾
Manası: Sizin İlâhınız tek bir İlâh’tır. (El-Bakarah suresi, 163. ayet)
Her varlık Allâh-u Teâlâ’ya muhtaçtır. Allâh ise hiçbir şeye muhtaç değildir. Muhtaç olmamak O’nun sıfatlarındandır. Yani O’nun, hiçbir şeye ve hiç kimseye ihtiyacı yoktur. Allâh-u Teâlâ Kendisi hakkında yaratıklara benzemediğini bildiriyor. Allâh-u Teâlâ Kur’ân’ı Kerîm’de şöyle buyuruyor:
﴿أَفَمَن يَخلُقُ كَمَن لَّا يَخلُقُ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ﴾
Manası: Yaratan yaratmayana benzemez. (En-Neḥl suresi, 17. ayet)
Allâh hiçbir şeye ve hiç kimseye benzemez ve hiçbir varlık da O’na benzemez. Allâh-u Teâlâ Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyuruyor:
﴿لَيسَ كَمِثلِهِۦ شَيء﴾
Manası: Allâh hiçbir şeye benzemez. (Eş-Şûrâ suresi, 11. ayet)
Allâh’ı tanımak böyle olur. Ve bunlara uymayan bir şeyi söyleyen veya inanan, Allâh’ı tanımamıştır. Böylece her kim Allâh’ın varlığına inanmazsa, o, sanki şöyle söylemiş gibidir: ”Bu alem yaratık değildir.” Her kim Allâh’ın varlığının başlangıçsız olmadığını söylerse, o sanki şöyle söylemiş gibidir: ”Allâh bir yaratıktır.” Allâh’ın sonunun olduğunu söyleyen, sanki şöyle söylemiş gibidir: “Allâh’ın yok olması mümkündür.” Ve her kim Allâh’ın işitme ve görme sıfatı olmadığını söylerse, sanki şöyle söylemiş gibidir: ”Allâh kör ve sağırdır.”
Bu, zikredilen diğer sıfatları hakkında da böyledir. Bu sıfatları öğrenin, öğretin, ezberleyin ve başkalarına ezberletin. Sizler yaratana, O’nun emrettiği gibi ibadet edin. Şüphesiz ki doğru bir şekilde Allâh’a iman, iyiliğin ve ümit edilenin anahtarıdır.
Sizler ve kendim için Allâh’a istiğfar ederim.
İkinci Hutbe
Ḥamd Allâh’adır. O’na ḥamdeder, O’ndan yardım ve bizleri hidayette sabit kılmasını dileriz. O’na şükreder, O’ndan af diler ve O’na tövbe ederiz. Nefislerimizin şerlerinden ve amellerimizin kötülüklerinden Allâh’a sığınırız. Allâh’ın salât ve selâmı Efendimiz Muḥammed’eﷺ ve diğer Peygamberlere olsun.
Sizlere ve kendime her şeye kâdir olan yüce Allâh’a karşı takvalı olmayı tavsiye ederim. Allâh’ım Senden dilekte bulunuyoruz dualarımızı kabul et. Allâh’ım günahlarımızı ve hatalarımızı bağışla. Allâh’ım! Bize dünyada iyilik ve güzellik, ahirette de iyilik ve güzellik ver. Bizi cehennem azabından koru. Allâh’ım kusurlarımızı, ayıplarımızı setreyle. Âmîn.
Kâmet getir!